ŚWIĘTOJAŃSKA NR 2, hip. 2,
Mansjonaria, kamienica Kościelskich. Narożnik pl.
Zamkowego. Działka wydzielona z terenów książęcych
należących do zespołu zamkowego, nad strumykiem
spływającym do Wisły (ujętym w. XV w kanał), nadana 1445
przez księżnę Annę Holszańską kolegium mansjonarzy przy
kaplicy N. P. Marii w kolegiacie Św. Jana. Budynek
murowany wzniesiony przed 1478, kiedy wzmiankowany przy
okazji wyznaczenia przez księcia Bolesława V miejsca na
szpital mansjonarzy między ich kamienicą i stajnią
(wzmiankowaną również 1505). 1524 w Mansjonarii zmarł
książę mazowiecki Stanisław. 1526 parcela od wsch.
poszerzona, w wyniku nadania mansjonarzom przez księżnę
Annę (siostrę ostatnich książąt mazowieckich) działki
między stajnią dziekana (ul. Dziekania nr 1), a kanałem,
na powiększenie domu.
W drugiej połowie XVI w. przebudowywany; prace prowadził
murator Antonio Vasconti, a po nim ok. 1575 Bernarda
Morando. Ponownie przebudowany 1688 (co upamiętniała
płaskorzeźba nad wejściem, z dwiema strzałami na krzyż i
datą). Stopniowo zabudowana tylna część działki: trzy
nierównej szerokości i wysokości skrzydła otoczyły
niewielki dziedziniec. 1743 kamienica frontowa trzy-, a
skrzydło od strony Dziedzińca Kuchennego zamku
dwukondygnacjowe, przed 1790 oba człony podwyższone o
jedną kondygnację. 1817-18 przy porządkowaniu pl.
Zamkowego rozebranie budynków przyległych do Mansjonarii
i odsłonięcie elewacji pd., zwieńczonej szczytem, do
której wówczas zapewne dobudowano skarpy do wysokości I
pietra. W 1838 skrzydło od strony pl. Zamkowego
rozebrane (potem odbudowane).
Na początku w. XIX kamienica frontowa mieściła handel
win Wincentego Sonnera, a potem cukiernię Zygmunta
Plocera, 1868 własność rządowa, w następnym roku drogą
licytacji przeszła w posiadanie Franciszka Szpringera,
który 1869 przeprowadził renowację (cukiernia
przeniesiona przy tym do sąsiedniej kamienicy, ul.
Świętojańska nr 4). Na pocz. w. XX w rękach księdza
Palmowskiego, od rodziny którego kupiona 1918 przez
Władysława Kościelskiego, wydawcę (twórcę "Biblioteki
Polskiej") i poetę, mecenasa literatury i sztuki,
kolekcjonera. Przeprowadził on w latach 1918-20
gruntowną przebudowę domu pod kierunkiem Juliusza
Nagórskiego; wówczas m.in. zmiana dachu z dwu- na
czterospadowy, wykonanie neorenesansowych kamiennych
obramień okien I p. (zamiast pierwotnych, zniszczonych,
z dekoracją w narzucie), wykonanie podobnych obramień w
elewacji bocznej (z zachowaniem okna gotyckiego na
parterze), ukształtowanie dziedzińca z wykonaniem
balkonów, przekształcenie wnętrz, które otrzymały
reprezentacyjne wyposażenie (1920-30 parter i I p.
wynajmowała ambasada rumuńska, II p. połączone z
kamienicą sąsiednią, nr 4, należącą również do
Kościelskich).
1944 spłonął dach, zachowały się mury zewnętrzne,
częściowo wewnętrzne i sklepienia. Kamienica odbudowana
1950-53 wg proj. zespołowego pod kierunkiem Władysława
Jastrzębskiego, z obniżeniem o jedną kondygnację. 1989 w
związku z planowaną przebudową, przeprowadzono badania
pod kierunkiem Henryka Siudera; odkryto wówczas w
ścianie izby tylnej przyziemia krawędzie glifów dwóch
zamurowanych okien gotyckich (identycznych, jak
zachowane od strony pl. Zamkowego) oraz obmurowany kanał
przebiegający pod oficyną tylną (obecnie zamurowany).
Przebudowa 1990-1 dla potrzeb Zamku Królewskiego objęła
wnętrza parteru. - Trzykondygnacjowa kamienica frontowa
(fig. 570), przyległe do niej od strony pl. Zamkowego
dwukondygnacjowe skrzydło oraz równoległa do niej
płytka, trzykondygnacjowa oficyna połączona ze skrzydłem
parterowym łącznikiem, otaczają małe kwadratowe
podwórko. Pod całą posesją (kamienica frontowa,
podwórze, oficyny) piwnice wielotraktowe, sklepione
kolebkowo; pod kamienicą frontową ściany częściowo
gotyckie, z jednorodnej cegły (boczna od strony
kamienicy nr 4, przyległa do niej część frontowej, obie
działowe wzdłużne i fragmenty międzytraktowych).
-Kamienica frontowa na planie zbliżonym do kwadratu, z
szeroką sienią przelotową na osi, sklepioną
kolebkowo-krzyżowo, po bokach której dostępne przez nowe
kamienne portale pomieszczenia w układzie dwu-i
trzytraktowym (klatka schodowa w środkowym trakcie od
pd.), sklepione kolebkowo i kolebkowo-krzyżowo
(pomieszczenie tylne na pd. od sieni połączone 1990 ze
skrzydłem arkadowymi przejściami, przebitymi w miejscu
d. gotyckich okien). Fasada pięcioosiowa; w oddzielonym
gzymsem kordonowym na konsolach, na wysokości ław
okiennych, parterze, na osi, kamienny portal z 1688,
boniowany, zamknięty półkoliście, ze zwornikiem, w
którym dwie skrzyżowane strzały, zwieńczonym kulą; okna
pięter zgrupowane na bokach parami, na I p. w
neorenesansowych obramieniach z 1918-20, z dekoracją z
liści akantu bądź winorośli, nad środkowym trójkątny
przyczółek, nad bocznymi wspólne gzymsy. Elewacja boczna
trzyosiowa z trzema skarpami do wysokości pierwszego
piętra; spod nowej, kamiennej okładziny cokołu
występujące głazy podmurówki; w osi skrajnej od strony
ul. Świętojańskiej odsłonięty fragment muru gotyckiego,
w którym okno zamknięte odcinkowe, o sfazowanych
krawędziach; obramienia okien pięter z 1918-20,
analogiczne jak w fasadzie. Dach czterospadowy. Fasada
skrzydła z oknami piętra i fryzem, neorenesansowymi z
1918-20. Elewacja podwórzowa kamienicy frontowej
dwuosiowa z pozostałościami dawnych, profilowanych
obramień okiennych, skrzydła dwuosiowa, oficyny
trzyosiowa, łącznika dwuosiowa z otworem wejściowym obok
którego zbiornik na wodę we wnęce w obramieniu z
kolorowego polerowanego kamienia i marmuru w. XIX. Na
wysokości I p. kamienicy frontowej i skrzydła balkon
wsparty na kamiennych kroksztynach, z 1918-20, łączący
się z tarasem nad budynkiem łącznikowym, z balustradą
żeliwną z nieczytelnym monogramem; na II p. kamienicy
frontowej krótki balkon na kroksztynach. |