|
Baczyńskiego,
Bagno, Pl.Bankowy,
Bednarska, Bielańska, Boduena, Bracka, Canaletta, Chmielna, Corraziego,
Czackiego, Daniłowiczowska, Pl.Defilad, Dowcip, Dynasy,
Elektoralna, Fredry, Gałczyńskiego, Gamerskiego,
Graniczna, Grzybowska, Pl.Grzybowski, Hipoteczna, skwer
Hoovera, Jana Pawła II (strona wschodnia), Jasna,
Al.Jerozolimskie (strona północna), Karasia, Karowa,
Kopernika, Kozia,
Krakowskie Przedmieście, Kredytowa,
Królewska, Krywulta, Kubusia Puchatka, Małachowskiego,
Mariańska (po obu stronach Świętokrzyskiej,
Marszałkowska, Pl.Mirowski, Mazowiecka, Moliera,
Moniuszki,
Niecała, Niżyńskiego, Nowy Przejazd,
Nowy
Świat, Oboźna, Okólnik, Ordynacka, Orla, Ossolińskich,
Pańska, Piłsudskiego, Plater, Pl.Powstańców Warszawy,
Próżna, Przechodnia, Przeskok, Przybosia, Ptasia, Rysia,
Senatorska, Sewerynów, Sienkiewicza, Sienna, Smolna,
Al.Solidarności, Sosnowa, Szkolna, Szpitalna, Śliska (nr
3-9), Świętokrzyska, Tamka (od Kopernika do Pałacu
Ostrogskich nr 40, 43-49), Pl.Teatralny, Tłomackie,
Traugutta, Trębacka, Tuwima, Twarda, Warecka, skwer
Wiecheckiego, Widok, Wierzbowa, Zgoda, Zielna, Zimna,
Złota, Pl.Żelaznej Bramy. |
|
historia ulicy |
|
|
Marszałkowska zawdzięcza swoją nazwę hrabiemu
Franciszkowi Bilińskiemu: MARSZAŁKOWSKA, wprost
ogrodu Saskiego, pomiędzy Królewską, a rogatkami
Mokotowskiemi zajmuje Nra 1370 do 1404. Cyrkuł
8. Miejsce to należało do jurydyki Bielina,
założonej w r.1757 przez hr. Franciszka
Bielińskiego marszałka W.K., że zaś ulica ta
zaczynała sie od pałacu dziedzica (dziś Nr
1066), ztąd nazwisko od jego godności urzędu
otrzymała.
(Pochodzenie nazwisk, położenie i rozległość
ulic miasta stołecznego Warszawy - czyli spis
abecadłowy...) (1856-1859)
Eugeniusz Szwankowski. Ulice i place Warszawy.
PWN. Warszawa 1970
Ulica idąca od pl.
Unii Lubelskiej do pl. Dzierżyńskiego
[obecnie plac Bankowy]. Na początku XVIII
w. droga biegnąca od Królewskiej do wsi
Rakowiec, od ok. 1740 wąska ulica, dzieląca
prawe skrzydło pałacu biskupa Antoniego
Dembowskiego (arch. K. Bay) i karczmę „Otwock".
Od 1757 — główna ulica jurydyki Bielino,
sięgająca do ul. Siennej (ob. Sienkiewicza); w
1761 została wybrukowana na odcinku od
Królewskiej do Siennej. Zabudowana była
parterowymi domami (arch. Jakub Fontana).
Pierwotnie nazywano ją ul. Otwocką, od karczmy
„Otwock", a następnie Bielińską, od nazwiska
założyciela marszałka Franciszka Bielińskiego.
Przed 1766 na polecenie Bielińskiego została
przedłużona do Wilczej, a następnie do Ronda
Mokotowskiego (ob. pl. Unii Lubelskiej). W 1770
nazwana urzędowo M. cd urzędu marszałka swego
założyciela. Odcinek od Pięknej do Ronda wszedł
w obręb założenia Ujazdowskiego.
W tym okresie za Próżną wybudowano (przed 1762)
piętrowy pałacyk Józefa Pruszaka, przy rogu
obecnej ul. Sienkiewicza - 2-piętrową kamienicę
czynszową pobliskiego szpitala Dzieciątka Jezus;
a przy rogu Zgoda (w 1779) - fabrykę fajansu
Karola Wolffa i Bernardiego. Pośród 32 dworków
M. wyróżniał się dworek „Pod filarkami"
Antoniego Małachowskiego (ob. nr 125).
dworek „Pod
filarkami"
Poza dworkami od
Królewskiej do Widok ciągnęły się ogrody. Przy
rogu Hożej stał pałacyk bankiera Klemensa
Berneaux połączony z zabudowaniami manufaktury
(arch. S. B. Zug). W 1792 liczba mieszkańców M.
osiągnęła 1130 osób, w tym najwięcej
rzemieślników. Od 1808 przy M. osiedliło się ok.
2000 handlowej i rzemieślniczej ludności
żydowskiej wysiedlonej z Senatorskiej; w l.
1821-1825 ludność ta została w większości
przeniesiona z M. na Nalewki. Od 1818 M. na
odcinku cd Widok do Ronda została pokryta
brukiem szosowym.
W czasach Królestwa Kongresowego przy M.
wybudowano kilkanaście domów murowanych i
niewielkich kamienic. Następna faza zabudowy
przypada po 1845, to znaczy od wybudowania przy
rogu M. i Al. Jerozolimskich dworca kolei
Warszawsko-Wiedeńskiej (arch. H. Marconi).
Naprzeciw dworca na drugim rogu Alei i M. arch.
Henryk Marconi wybudował dla siebie willę na
kształt włoskiego pałacu renesansowego. W
okresie 1858-1868 przy M. od Ogrodu Saskiego do
Al. Jerozolimskich wybudowano ok. 20 2- i
3-piętrowych kamienic w stylu naśladującym
renesans. W 1860 przy rogu Hożej wzniesiono duży
zespół fabryki tytoniowej Leopolda Kronenberga.
W 1865 przez M. cd Al. Jerozolimskich do
Królewskiej przeprowadzono kolejkę konną,
łączącą dworce kolejowe. W 1873 ukończono na M.
układanie nowego bruku.
W l. 1870-1882 przy M. wybudowano 23 kamienice,
z których najbardziej okazałe projektowali arch.
arch. Józef Huss (nr 110) i Witold Lanci (nr nr
98 i 138), wszystkie o fasadach
neorenesansowych. Kamienice Lanciego stały się
wzorem dla wielu domów przy M. i jej
przecznicach. Po 1896 wybudowano przy M. kilka
kamienic o fasadach neogotyckich, obłożonych
licówką (m. in. nr 72). W1. 1898-1901 wybudowano
pod nr 124, przy narożu ul. Sienkiewicza, gmach
Towarzystwa Ubezpieczeń „Rosja" (arch. W.
Marconi); gmach zdobiła ogromna rzeźba, postać
kobieca symbolizująca elektryczność (proj.
rzeźbiarz L. Wasilkowski). Wypalone mury gmachu
wyzyskano po II wojnie
przy budowie siedziby PKO (arch. B. Lachert).
Ok. 1900 wzniesiono 15 domów o fasadach
secesyjnych, 4- i 5-piętrowych. W l. 1909-1913
między placami Zbawiciela i Unii wykończono 7
kamienic 7-piętrowych. Ogólna liczba domów
osiągnęła prawie 150.
|
Od 1865 M.
stała się ulicą wielkomiejską, handlową;
przed I wojną światową było tu ok. 300
sklepów. Wiele firm, kilka banków
przeniosło się tu z Nalewek. M. stała
się główną ulicą warszawskiego city.
Było też przy niej kilkanaście szkół. W
20-leciu międzywojennym M. była jedną z
najruchliwszych ulic śródmieścia.
Wybudowano wtedy zaledwie parę domów, m.
in. w 1. 1927-1929 przebudowano budynek
fabryczny pod nr 3/5 na Dom Prasy
Polskiej (arch. arch. M. Goldberg, H.
Rutkowski); wzniesiono również dom pod
nr 8, z salą teatralną w podziemiu; oba
zachowane do dziś. Na M. czynnych było 8
kin. We wrześniu 1939 na rogu
Świętokrzyskiej w gmachu PKO było
miejsce postoju sztabu armii „Warszawa",
broniącej stolicy; ulica została
częściowo zniszczona. W latach okupacji
na terenie domów pod nr nr 33, 111, 140
hitlerowcy dokonywali masowych
egzekucji. W czasie powstania 1944 M.
została prawie całkowicie zniszczona.
Ocalały nieliczne domy między Wilczą i
pl. Zbawiciela.
Na wiosnę
1945 uruchomiono przy M. pierwsze w
Warszawie lewobrzeżnej kino - „Polonię"
oraz Teatr Mały przy rogu Hożej. W 1946
wyburzono wiele ruin i wyremontowano
jedynie partery na sklepy i kawiarnie. W
1948 przez Ogród Saski w kierunku
Żoliborza przebito Nowomarszałkowską
(ob. ul. Nowotki -
[obecnie ul. Andersa]). W
l. 1949-1952 M. została prawie
dwukrotnie poszerzona. W 1952 zakończono
budowę Marszałkowskiej Dzielnicy
Mieszkaniowej wraz z pl. Konstytucji i
ul. Waryńskiego. Przy MDM znalazły
siedzibę liczne, okazałe sklepy, biura
podróży, restauracje i kawiarnie.
|
W l. 1952-1955
między Al. Jerozolimskimi i Świętokrzyską po
zachodniej stronie M. utworzono rozległy pl.
Defilad z obszernymi skwerami, otaczającymi
Pałac Kultury i Nauki. W l. 1957/1958 między
Żurawią i Al. Jerozolimskimi oraz między
Świętokrzyską i Królewską wybudowano pawilony
handlowe i usługowe. W l. 1958-1960 wzniesiono
wielokondygnacyjne domy przy Hożej, Wilczej oraz
między Świętokrzyską i Królewską po stronie
parzystej M. W 1959 ogłoszono konkurs na
zabudowę M. między ulicami Świętokrzyską i
Alejami, tzw. Ściany Wschodniej, stanowiącej
zamknięcie pl. Defilad od wschodu. Budynki
tworzące Ścianę Wschodnią stanęły w l.
1961-1969. Trzy 24-kondygnacyj-ne wieżowce
mieszkalne, biurowce, domy towarowe o ścianach
osłonowych ze stali, szkła i aluminium,
kawiarnie i restauracje, Klub Międzynarodowej
Prasy i Książki tworzą najnowocześniejszy
fragment śródmieścia (główny projektant arch. Z.
Karpiński).
Na wschodnim narożniku Al. Jerozolimskich
stanęła hala operacyjna PKO, tzw. Rotunda, a na
przeciwległym - pawilon Związku Spółdzielni
Przemysłu Ludowego i Artystycznego „CPLiA"
(arch. arch. Z. Stępiński, A. Milewski) i hotel
„Metropol" (arch. arch. G. Chruścielewski i Z.
Stępiński). Jednocześnie prowadzone są prace nad
usprawnieniem ruchu wzdłuż M.: w 1968
przebudowano jej odcinek od pl. Konstytucji do
pl. Zbawiciela, przesuwając sieć przewodów
podziemnych i tory tramwajowe na stronę
zachodnią i tworząc jednokierunkową szeroką
jezdnię. W 1969 rozpoczęto prace przy budowie
podziemnych przejść na skrzyżowaniu M. z Al.
Jerozolimskimi. |
widok od strony Placu Unii |
widok w kierunku północnym w głębi wieża dworca
kolei warszawsko-wiedeńskiej |
|
|
narożnik Chmielnej |
widok w kierunku
południowym |
|
|
|
lata 60 - te XX
wieku - pierwsza wersja Rotundy |
|
|
|